6. Στύρακας ο φαρμακευτικός

«Στύραξ δάκρυον εστί δένδρου ομοίου κυδωνιά…».  ....  

Διοσκουρίδης στο «Περί ύλης ιατρικής»

Επιστημονική ονομασία … Styrax officinalis

Κοινή ονομασία : Στύραξ ή αστύρακας, ή αστέρακας,  ή αγριοκυδωνιά, Αντίρακας, Στουρακιά , Σταυρακιά, Λαγομηλιά,

Ο μύθος

Δεν μας πέφτει λόγος βέβαια αλλά το παραμύθι το λέει … πως τούτο το φυτό είναι γέννημα της Κρήτης και πως  μεταφυτεύθηκε λέει για πρώτη φορά κάπου στη Βοιωτία κοντά στη λίμνη της Κωπαΐδας από τον σοφό και δίκαιο … κρητικό ήρωα Ροδάμανθυ γιό του Δία και της Ευρώπης, όταν κυνηγημένος από τον  ζηλόφθονο αδελφό του βασιλιά Μίνωα βρέθηκε στην περιοχή όπου και αγάπησε  την χήρα Αλκμήνη … πρώην σύζυγο του τον Αμφιτρύωνα και μητέρα του μεγαλύτερου ήρωα, του Ηρακλή… Πλάκα έχει η αρχαία ελληνική μυθολογία …

Ανήκει στην οικογένεια των Στυρακωδών (Styracaceae)

σήμερα αυτοφύεται  σε πετρώδη, υγρά και κατά προτίμηση σκιερά μέρη, στη νότια Ευρώπη, την δυτική Ασία και την Αραβική Χερσόνησο – Παλαιστίνη.. 

Είναι φυλλοβόλος θάμνος ή μικρό δένδρο  το ύψος του οποίου φτάνει έως 2,50 μέτρα.

Τα φύλλα είναι πράσινα, χνουδωτά στο κάτω μέρος, ωοειδή ή προμήκη, στρογγυλε-μένα στην άκρη, Τα άνθη του (ερμαφρόδιτα) σε βότριες, λευκά, εύοσμα σε ποδίσκο 1-2 εκατοστών. Ο καρπός μικρός στρογγυλός με διάμετρο έως μισό εκατοστό, χρώματος καφέ, ο οποίος είναι σκεπασμένος με πράσινο περιτύλιγμα..

Από τομές του κορμού του δέντρου εκλύεται η ρητίνη Βενζόη Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη για την παρασκευή αρωμάτων, ως θυμίαμα αλλά και για θεραπευτικούς σκοπούς.

Με τους καρπούς τα παιδιά έφτιαχναν περιδέραια και οι καλόγεροι κομπολόγια. Οι βοσκοί με τα κλαδιά έκαναν τουπιά (τύπους) για το τυρί, επειδή οι κλάδοι είναι ευλύγιστοι και άθραυστοι.

Το θυμίαμα του Στύρακα χρησιμοποιεί ακόμη και σήμερα η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

Πηγές

Θ. Αραμπατζής : Δένδρα και θάμνοι στην Ελλάδα

Έλμουτ Μπάουμαν : Η ελληνική χλωρίδα στον μύθο, στην τέχνη στην Λογοτεχνία

Λάμπρου Π. Σπύρου : Τα φαρμακευτικά βότανα και οι θεραπευτικές τους ιδιότητες

Άρθρο του Σάκη Κουβάτσου (Χειρουργός οδοντίατρος) στα Χανιώτικα Νέα

http://www.rodiaki.gr/article/82190/styrax-o-farmakeytikos

http://www.iama.gr/ethno/ypertasi_files/Ypertasi_Kandyli.pdf 

Νικ Παπ

5. Ίριδα η ονυχώδης

Iris unguicularis

Λουλούδι του έρωτα και του θανάτου.

Ο μύθος λέει πως η θεϊκή αγγελιαφόρος Ίρις συνόδευε τις ψυχές των κοινών θνητών στους τόπους της αιώνιας ειρήνης από την διαδρομή του ουράνιου τόξου (που έχει τα χρώματα του άνθους της ίριδας). Αυτοφυές φυτό, κυανά άνθη με ιώδεις, λευκές και κίτρινες αποχρώσεις. Ανθίζει πρόωρα και πριν από την άνοιξη.

Νικ Παπ

4. ανεμώνη η στεφανωτή

Ζωφόροι - Ανεμόμυλος

Anemone coronaria

Λουλούδι των ανέμων και των ρευμάτων, σύμβολο της απλότητας και του εφήμερου - εύθραυστου κάλλους και της μοναξιάς επίσης …

Ο μύθος

ένα αρχαίο παραμύθι λέει πως ο ερωτύλος  Άδωνης  αγαπητικός της Αφροδίτης, βγήκε για κυνήγι στο δάσος και εκεί τον παραφύλαξε μεταμορφωμένος σε άγριο κάπρο ο ζηλιάρης θεός Άρης πρώην  εραστής της Αφροδίτης, του επιτέθηκε ύπουλα και τον πλήγωσε θανάσιμα. Τα δάκρυα της Αφροδίτης ενώθηκαν με το αίμα του Άδωνη και γεννήθηκε το όμορφο λουλούδι των ανέμων και του καταχείμωνου….

…. άλλο παραμύθι λέει πως ήταν όμορφη Νύμφη, ακόλουθος της Χλωρίδας θεάς της βλάστησης, και πως έκανε το μοιραίο λάθος να ερωτευτεί τον άνεμο Ζέφυρο, σύζυγο της θεάς. Όταν η Χλωρίδα κατάλαβε τον έρωτα της Ανεμώνης, την έδιωξε, για να πεθάνει από τη θλίψη της. Η Αφροδίτη, την συμπόνεσε, την έκανε λουλούδι για να ξαναγυρίζει κάθε χρόνο στη ζωή μέσα στην καρδιά του χειμώνα.

Βοτανικά χαρακτηριστικά – εξάπλωση

Οικογένεια :  Ranunculaceae 

Γένος :  Anemone

Είδος :  coronaria

Φύλλα βάσης μακρόμισχα, βαθειά σχισμένα παλαμοειδώς σε πολλούς στενούς λοβούς. Φύλλα υπανθίου σπονδύλου επιφυή, βαθειά σχισμένα σε στενούς λοβούς. Σέπαλα 5-7 σε κάθε άνθος, πλατειά αντωοειδή ή ελλειπτικά. Καρποφόριο και ανθήρες σε χρώμα βαθύ βιολετί, σχεδόν μαύρο. Σπάνια εμφανίζονται φυτά με σέπαλα στενά, περισσότερα από 20. Πρόκειται για διπλανθείς ποικιλίες (flore pleno). Το χρώμα των σεπάλων ποικίλει. Διακρίνονται οι εξής χρωματικές ποικιλίες:

α) var. Cyanea , με άνθη γαλάζια ή γαλάζιο – βιολετιά

β) var. rosea, με άνθη ρόδινα, σε διάφορες αποχρώσεις του ροζ

γ) var. Phoenicea., με άνθη κόκκινα

δ) var. Alba, με άνθη λευκά, συχνά με μια ρόδινη απόχρωση στη βάση των σεπάλων.

Οι ποικιλίες αυτές άλλοτε απαντώνται σε αμιγείς πληθυσμούς και άλλοτε ανάμεικτες. Σπανιώτερα παρουσιάζονται και υβρίδια μεταξύ των ποικιλιών. Πολύ σπάνια απαντώνται φυτά με άνθη εντελώς λευκά και λευκούς ανθήρες.

Εξάπλωση: Απαντάται σχεδόν σε ολόκληρη τη χώρα, με πιο πυκνές εμφανίσεις στη Κεντρική και Νότια Ελλάδα και στα νησιά.

Βιότοπος: Φυτρώνει σε θαμνώνες, φρυγανότοπους και χέρσα χωράφια χαμηλού υψομέτρου, μέχρι ύψους 800 μ. περίπου. 
Υπάρχουν 120 περίπου είδη ανεμώνης. Φύεται σε πολλά μέρη της γης, είτε ως αυτοφυής είτε ως καλλιεργούμενη, αλλά κυρίως αυτοφύεται στα λιβάδια των βόρειων και εύκρατων περιοχών. 
Οι ανεμώνες ξεχωρίζουν από τα άνθη τους που δεν έχουν πέταλα και την θέση των πετάλων έχουν πάρει τα σέπαλα, που είναι μεγάλα και έγχρωμα.Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι ενώ οι καρποί είναι πολλά, μικρά αχαίνια, που βγαίνουν πάνω σε κοινό καρποφόριο, στη μέση του άνθους.Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του γένους είναι ο υπάνθιος σπόνδυλος, από τρία φύλλα. Ανάμεσα από αυτά τα τρία φύλλα βγαίνει ένας σχετικά μακρύς ανθικός ποδίσκος (σπάνια περισσότεροι), που στην κορυφή του υπάρχει το άνθος. Τα υπόλοιπα φύλλα βγαίνουν όλα στη βάση του φυτού και έχουν μακρούς μίσχους. Είναι παλαμόλοβα ή παλαμοσχιδή και εμφανίζονται πριν από την άνθηση. Το υπόγειο μέρος του φυτού είναι ένα μικρό ρίζωμα ή κόνδυλος που παραμένει ζωντανός κατά την ξερή περίοδο.

Άλλες ελληνικές ανεμώνες

1. Αnemone pavonina, Ανεμώνη η ταόμορφη
Φυτό παρόμοιο με το προηγούμενο αλλά φύλλα βάσης λιγότερο σχισμένα, με λοβούς πλατείς, οδοντωτούς στην άκρη, φύλλα υπανθίου σπονδύλου ακέραια, λογχοειδή ή με τρεις οδόντες στο άκρο τους και σέπαλα 7-13. 

Εξάπλωση: η A. Pavonina φυτρώνει σχεδόν σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Δεν υπάρχει στην Κρήτη και σε ορισμένα νησιά του νότου.
Βιότοπος: Φυτρώνει σε θαμνώνες, φρύγανα, χέρσα χωράφια και αραιά πευκοδάση, δε υψόμετρο από το επίπεδο της θάλασσας ως τα 900μ. περίπου.

2. Anemone hortensis ssp. Heldreichii. Ανεμώνη η κηπαία (ενδημικό της Κρήτης και της Καρπάθου)

Τα πρώτα φύλλα της βάσης είναι τρίλοβα, με λοβούς οδοντωτούς. Τα άλλα, είναι πεντάλοβα και οι λοβοί είναι στενοί, χωρισμένοι σε πολύ μυτερούς δευτερεύοντες λοβούς. Σέπαλα 12-19, στενά, λευκά ή σπάνια ανοιχτορόδινα. Φύλλα υπανθίου σπονδύλου μικρά, ακέραια, λογχοειδή. Ανθήρες και καρποφόρια μαύρα - βιολετιά.

Βιότοπος: Θαμνώνες, φρύγανα, χέρσα χωράφια και βοσκοτόπια, από χαμηλά μέχρι 1850μ. υψόμετρο.

3. Anemone blanda, Ανεμώνη η χαρίεσσα

Φύλλα βάσης μακρόμισχα, χωρισμένα σε τρία κύρια τμήματα, που το καθένα είναι επιφυές. Το κάθε τμήμα χωρίζεται σε δευτερεύοντες στενούς λοβούς. Τα φύλλα του υπανθίου σπονδύλου είναι έμμισχα, όμοια με τα φύλλα της βάσης αλλά μικρότερα. Οι ανθήρες είναι κίτρινοι. Σέπαλα 8-14, στενά, γαλάζια, ρόδινα ή λευκά. Το καρποφόριο γέρνει προς τα κάτω μετά την άνθηση.

Εξάπλωση: Είδος πλατειά εξαπλωμένο στην Ηπειρωτική Ελλάδα, εκτός από Β.Δ., στην Πελοπόννησο, στην Εύβοια, στην Κέρκυρα, στην Κεφαλονιά και αλλού.
Βιότοπος: Ξέφωτα σε ελατοδάση, πευκοδάση και θαμνώνες, σπανιότερα σε φυλλοβόλα, σε υψόμετρο 300-2000μ.

4. Anemone apennina, Ανεμώνη των Απεννίνων

Είδος παρόμοιο με το προηγούμενο. Διαφέρει στα εξής χαρακτηριστικά: τα τρία κύρια τμήματα των φύλλων έχουν έναν μικρό μίσχο. Το καρποφόριο μετά την άνθηση παραμένει όρθιο. Τα άνθη είναι σχεδόν πάντα γαλάζιο-βιολετιά.

Εξάπλωση: Το είδος υπάρχει με βεβαιότητα κατά μήκος της Πίνδου, μέχρι τα Άγραφα και στα βουνά της Δ. Μακεδονίας.

Βιότοπος: Ξέφωτα δασών, ορεινά λιβάδια, παρυφές, δρόμων, σε υψόμετρο 500-1500 μ. περίπου.

5. Anemone nemorosa L. Ανεμώνη η δασόφιλη

Η κομψή αυτή ανεμώνη έχει λευκά ντελικάτα άνθη και έρπων ρίζωμα. Φύλλα βάσης 1-2, χωρισμένα σε τρία τμήματα, με μικρό μίσχο το καθένα. Τα τμήματα είναι χωρισμένα βαθειά, σε λοβούς οδοντωτούς. Τα άνθη είναι σχετικά μικρά, λευκά, συνήθως με μια ρόδινη απόχρωση εξωτερικά. Τα σέπαλα είναι συνήθως 6-7 και έχουν σχήμα ωοειδές. Οι ανθήρες είναι κίτρινοι. Προκαλεί φουσκάλες στο δέρμα και στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί ως συστατικό σε φάρμακα.

Εξάπλωση: Βουνά Μακεδονίας και Θράκης, μέχρι τον Κάτω Όλυμπο. Βιότοπος: Δάση φυλλοβόλων, από 700 έως 1800μ.

6. Anemone pulsatilla  Ανεμώνη Πουλσατίλη

 Είναι ένα ποώδες, πολυετές φυτό, ύψους 20cm με παράρριζα φύλλα τα οποία είναι μεταξώδη, ασημόχρωμα και μεγάλα, μεμονωμένα ιώδη άνθη διαμέτρου 7-10cm που έχουν 5-6 πεταλοειδή σέπαλα και χρυσαφένιους στήμονες την περίοδο της ανθοφορίας του.

Η Πουλσατίλη είναι μια εντυπωσιακή ανεμώνη, τριχωτή, μεταξώδης με φύλλα πτεροσχειδή που, τη συναντήσαμε στα 1000 μ. στη θέση "κρεβάτια" του Ολύμπου. Ανθοφορεί από Μάρτιο- Μάιο.

Είναι φυτό τοξικό και η επαφή στο δέρμα προκαλεί αλλεργική αντίδραση, ενώ όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν δηλητήριο. Κατά καιρούς του έχουν αποδοθεί θεραπευτικές ιδιότητες. ( Δ. Καββάδα).  Aπό την Ανεμώνη πουλσατίλη παρασκευάζεται ομοιοπαθητικό φάρμακο. 

ΠΗΓΕΣ

Καββάδα ∆., Βοτανικόν και Φυτολογικόν Λεξικόν σελ. 1934, Αθήνα 1956.

Περιοδικό Η ΦΥΣΗ τεύχος 92, Χειμώνας 2001  Γιώργος Σφήκας

Κηπόπουλος Λευτέρης – Αγριολούλουδα του Όλυμπου

Encyclopaedia Brittanica, 11th Edition - Scientific Library

Περιβάλλον με Οικολογία-   http://envifriends.blogspot.gr/

Νικ Παπ